بزرگترین مفصل بدن، زانو است. هم حرکات لولایی بصورت خم و باز شدن دارد و هم تا حدودی می‌تواند حرکات چرخشی حول محور طولی را انجام بدهد. مفصل زانو بیش از هر مفصل دیگری در بدن مستعد آسیب دیدن است و این به خاطر نیروهای زیادی است که این مفصل باید تحمل بکند. در حین راه رفتن نیرویی معادل ۱٫۵ برابر وزن بدن به زانو وارد میشود. در حین بالا رفتن از پله ۴-۳ برابر و در حین چمباتمه زدن یا دو زانو نشستن این مقدار به ۸ برابر وزن بدن افزایش می‌یابد.
مفصل زانو چیست؟
زانو از به هم وصل شدن سه استخوان تشکیل شده است. قسمت پایینی استخوان بالای زانو یعنی ران، قسمت بالایی استخوان درشت نی (تیبیا Tibia) در پایین مهمترین استخوان های تشکیل دهنده زانو هستند. در قسمت جلوی پایین‌ترین قسمت استخوان ران، استخوانی به نام Patella یا کشکک قرار گرفته است. در کنار استخوان درشت نی هم استخوان نازک نی یا فیبولا Fibula قرار دارد. پس زانو در واقع دارای دو مفصل است که عبارتند از:
- مفصل تیبیوفمورال Tibiofemoral joint : این مفصل از کنار هم قرار گرفتن استخوان ران و درشت نی ساخته میشود.
- مفصل پاتلوفمورال Patellofemoral joint : این مفصل از کنار هم قرار گرفتن استخوان ران و کشکک ساخته میشود.
آناتومی زانو
هنگامی که درباره مفصل زانو بحث میشود، بیشتر اوقات مقصود پزشکان مفصل تیبیوفمورال است مگر اینکه نام دیگری ذکر شود. مفصل تیبیوفیبولار بالایی Superior tibiofibular joint از در کنار هم قرار گرفتن سر بالایی استخوان فیبولا و استخوان تیبیا ( درشت نی) تشکیل شده است. و در کنار مفاصل بالا نیز هست. ولی کپسول مفصلی آن از مفاصل قبل جدا است. این مفصل حرکات کمی دارد.
انتهای پایینی استخوان ران یا فمور (Femur) بزرگ و پهن شده و به شکل دو نیم‌کره است که در کنار هم قرار گرفته‌اند. به هر کدام از این دو نیم‌کره کندیل Condyle می‌گویند. پس انتهای پایینی یا تحتانی استخوان ران دو کندیل داخلی یا مدیال Medial condyle و خارجی یا لترال Lateral condyle دارد. در قسمت عقب کندیل‌ها انحنای کمتری نسبت به جلو دارند. و این شکل خاص موجب میشود تا لیگامان‌های جانبی یا کلترال زانو در حالت فلکشن یا خم، کمی شل تر شده و اجازه دهند تا در این وضعیت، ساق تا حدودی حول محور طولی خود چرخش داشته باشد.
نمای نیمرخ زانو
نمای مایل زانو از پشت
این کندیل ها بر روی سطح بالایی استخوان درشت نی یا تیبیا قرار گرفته اند. بالای استخوان درشت نی بصورت حجیم و بزرگتری درآمده و در سطح بالایی آن یک سطح تقریبا صاف ایجاد شده که به آن صفحه یا پلاتوی تیبیا Tibia plateau می‌گویند. پلاتوی تیبیا شامل دو بخش داخلی و خارجی است. در میان آن دو برجستگی خاری شکل وجود دارد که به آن‌ها برجستگی یا امی ننس های تیبیا Tibia eminence می‌گویند. دو امی ننس داخلی و خارجی در وسط پلاتوی تیبیا وجود دارد.
روی دو سطح داخلی و خارجی پلاتوی تیبیا، کندیل های استخوان ران قرار می‌گیرند. بین دو کندیل داخلی و خارجی استخوان ران شیاری وجود دارد که استخوان کشکک بر روی این شیار قرار گرفته و می‌تواند روی شیار به طرف بالا و پایین حرکت کند. به این شیار، شیار پاتلوفمورال Patellofemoral groove گفته میشود.
نمای زانو از پشت
بافت چربی، زیر استخوان کشکک و پشت تاندون عضله چهارسر وجود دارد؛ که در تصویر فوق به رنگ خاکستری مشخص شده است.
آناتومی غضروف زانو
غضروف مفصلی سطح بالای پلاتوی تیبیا، سطح جلویی و تحتانی کندیل های ران و سطح پشتی یا خلفی کشکک را بطور کامل پوشانده است. غضروف مفصلی زانو که از جنس غضروف هیالن است بافتی سفید، با قوام شبیه لاستیک و لغزنده است. غضروف زانو حدود شش میلی‌متر ضخامت دارد. وظیفه غضروف ایجاد سطحی لغزنده است که به وسیله آن استخوان ها بتوانند در سطوح مفصلی به راحتی روی یکدیگر حرکت کنند.
این بافت همچنین به خاطر قوام لاستیکی که دارد یک جذب کننده شوک است و موجب میشود تا نیروهای شدید و ناگهانی که به مفصل زانو وارد میشود در آن مستهلک شده و به استخوان صدمه ای وارد نشود.
